آشنایی با اصول شش گانه سلامت در طب سنتی

خراسان - مورخ چهارشنبه 1390/01/31 شماره انتشار 17815
نویسنده: عظیمی مروی

شکی وجود ندارد که طب سنتی در ایران باید احیا شود. تلاش برای ایجاد کرسی های دانشگاهی ویژه طب سنتی در ایران، افزایش اطلاع رسانی و آگاهی دادن به مردم در این باره، بروز و ظهور انواع بیماری های مزمن و سخت علاج در کشور و ده ها علت دیگر، نیاز مبرم جامعه امروزی ایران به طب سنتی را بیش از هر زمان دیگری آشکار می کند. مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی امروز بیش از گذشته به مطالعه ابعاد فراگیر و چند وجهی طب سنتی اعم از داروهای گیاهی، حجامت و دیگر رشته های طب سنتی می پردازند که با گسترش دامنه تحقیقات، منافع گسترش این نوع طب بیش از پیش بر سلامت مردم آشکار می شود. 

ابعاد طب سنتی

طب سنتی ایران بر ۳ محور اصول شش گانه سلامت، دارو درمانی و اعمال دستی استوار است. دکتر میرغضنفری، دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت وگو با ایسنا ادامه می دهد: تجویز دارو در طب سنتی در قدم دوم است که طی آن باید تا حد امکان داروهای ساده تجویز شود. قدم سوم در طب سنتی اعمال دستی است که شامل حجامت، ماساژ و ... می شود و برخلاف تصور رایج حجامت اولین قدم در طب سنتی نیست. به گفته میرغضنفری طی سال های اخیر طب سنتی در کشور رشد خوبی داشته و به طور علمی از حدود ۵ سال گذشته وارد دانشگاه های علوم پزشکی مادر شده است و اکنون دانشگاه های علوم پزشکی تهران، شهیدبهشتی و شیراز آموزش طب سنتی دارند. ضمن این که وزارت بهداشت از یکی دو سال گذشته به نگارش و تدوین آیین نامه طبابت در طب سنتی مکلف شده است.

اصول شش گانه سلامت در طب سنتی

باید دانست اصول شش گانه سلامت در طب سنتی مقدم بر پیش گیری است و ما در جامعه از نظر فرهنگی با این مشکل مواجه هستیم که اغلب مردم به حفظ سلامت خود کمتر از درمان توجه می کنند.دکتر سیدمحمد سیادتی، عضو موسسه تحقیقات حجامت کشور و مدرس دانشکده طب سنتی و دوره های دانشگاه علوم اسلامی رضوی با بیان این نکته به خراسان تصریح می کند: در طب سنتی وظیفه پزشکان حفظ سلامت است. این در حالی است که هم اکنون این وظیفه کمرنگ شده است زیرا سیستم مدیریت بهداشت کشور به گونه ای طراحی نشده است که به حفظ سلامت بیش از درمان اهمیت دهد. در طب سنتی اصول شش گانه سلامت تعریف شده است که پایه طب سلامت محسوب می شود و اگر این اصول رعایت شود ۵۰ تا ۶۰ درصد بیماری ها از بین خواهد رفت. این ۶ اصل که «سته ضروریه» نامیده می شود شامل آب و هوا، خوردن و آشامیدن، خواب و بیداری، حرکت و سکون، استفراغ و احتباس و اعراض نفسانی است. در واقع در طب سنتی اعتقاد بر این است که برای حفظ سلامت هیچ راهی جز رعایت این ۶ اصل نداریم. این ۶ اصل نه یک تقسیم بندی ذهنی بلکه یک دستورالعمل اجرایی برای زندگی است. در واقع آن چه در کشورهای غربی تحت عنوان سبک زندگی (Life Style) نامیده می شود، توسط اطبای طب سنتی در این ۶ اصل خلاصه شده است. از طرف دیگر پزشک در طب سنتی در مرحله اول وظیفه دارد که اصول شش گانه را در رابطه با بیمارش مدنظر قرار دهد و آن ها را اصلاح کند در غیر این صورت اقدام به هر شیوه درمانی بیهوده و یا موقت خواهد بود.بر اساس طب سنتی، اولین نیاز بشر اکسیژن است؛ یعنی هر انسانی نیاز دارد آب و هوای پاک استنشاق کند. هم اکنون یکی از مشکلات بشر آلودگی هواست. طبیعی است وقتی اساسی ترین نیاز بدن نادیده گرفته می شود، سیستم بدن به خوبی کار نمی کند و نمی تواند وظایف خود را انجام دهد. صاف و پاک بودن هوا در طب سنتی یکی از اصول سلامت است و طبیعی است که در صورت نبود آن عمر انسان کم می شود و یا سلامت فرد آسیب می بیند.

اولین عامل ۸۰ درصد بیماری ها، پرخوری است

در طب سنتی گفته می شود که عامل بسیاری از بیماری ها از خوردن ناشی می شود. خوردنی ها و آشامیدنی ها دارای بحث بسیار مفصل و پردامنه ای در طب سنتی ایرانی است و مجال زیادی را می طلبد. بیشتر مردم ما نمی دانند چه غذایی بخورند، چقدر بخورند، چه مواد غذایی را با هم ترکیب کنند و چگونه مضرات بعضی مواد غذایی را در ترکیب با دیگر مواد غذایی کم کنند. به گفته دکتر سیادتی چاقی که یکی از معضلات جامعه امروز ماست، در طب سنتی «ام الامراض» محسوب می شود. یعنی تا زمانی که نتوانیم چاقی را مهار کنیم و به مردم آموزش دهیم که چگونه با خوردن مواد غذایی به حفظ سلامت خود کمک کنند و نه عکس آن، نمی توانیم مشکلاتی را که از چاقی در جامعه نشات گرفته است حل کنیم. بنابراین رعایت خوردنی ها و آشامیدنی ها در طب سنتی یکی از شاه کلیدهای حفظ سلامت است. کاهش سن سکته های قلبی و مغزی، شیوع انواع سرطان ها و بیماری های مزمن در طب سنتی با نحوه خوردن و آشامیدن مرتبط است چنان که این مسئله در طب رایج هم ثابت شده است.در حال حاضر مهم ترین مشکل کشور ما پرخوری است اما تنها مشکل نیست. زیرا تعداد بسیار کمی از مردم ما به علت نخوردن بیمار می شوند اما اکثر مردم به علت پرخوری یا بدخوری بیمار می شوند. این مشکل نه فقط در کشور ما بلکه در بسیاری از کشورهای جهان مشاهده می شود. نه در طب سنتی و نه در طب رایج توصیه نشده که افراد ۳ بار سر سفره بنشینند و غذا بخورند. ۳ وعده غذای صرف شده در روز باعث می شود بیشتر انرژی بدن صرف هضم غذای دریافتی شود نه چیز دیگر. در واقع ما غذایی را که بدن نیاز ندارد می خوریم و او را مجبور می کنیم آن را هضم کند. به این ترتیب به طور مرتب و روزانه مواد غذایی اضافه را وارد بدن می کنیم و بدن دائم با انرژی مازاد رو به روست و تلاش می کند مواد غذایی مازاد را هضم و جذب کند از طرفی حجم زیادی از این مواد غذایی در بدن باقی می ماند و به بروز انواع بیماری ها در بدن منجر می شود.از سوی دیگر تصور کنید فردی که ۲۰ کیلو اضافه وزن دارد، در واقع همواره یک بار ۲۰ کیلویی را حمل و بدن خود را در طول زمان فرسوده می کند. بنابراین پرخوری نه از یک بعد بلکه از ابعاد مختلف به بدن آسیب می رساند همچنین اغلب مواد غذایی سالم در دسترس مردم نیست و گاه مواد غذایی سلامت بدن را تهدید می کند. همه این عوامل دست به دست هم می دهد تا پرخوری عامل ۶۰ تا ۸۰ درصد انواع بیماری ها باشد.دکتر سیادتی تاکید می کند: مردم باید آموزش ببینند که به اندازه بخورند، درست بخورند و عادت کنند که به اندازه نیاز بدن غذا بخورند. مردم باید بدانند غذایی که می خورند باید به مصرف برسد و در بدن ذخیره نشود، حجم غذا در پرخوری بسیار تاثیرگذار است باید یاد بگیریم حجم غذاها را کم کنیم و از غذاهای سرخ کردنی و فست فودها کمتر استفاده کنیم. هم چنین بسیاری از مردم عادات نادرست غذایی دارند مثل نوشیدن آب در بین غذا؛ این در حالی است که خوردن آب همراه غذا باعث اختلال گوارشی می شود.هم اکنون بسیاری از امراض شایع در بین شهرنشینان ناشی از همین عادت ها و تغذیه نادرست است مثل یبوست ، یبوست ناشی از تغذیه نامناسب، تحرک ناکافی، ناکافی بودن حرکات روده و وجود بار اضافه بر سیستم گوارشی است و جزو ام الامراض است در حالی که در طب سنتی پیشنهادهای بسیار خوبی برای سلامت سیستم گوارشی و بدن ارائه شده است که عمل کردن به آن ها فواید بی شماری دارد. به عنوان مثال به دسته ای از مواد غذایی در طب سنتی «مصلح » می گوییم این مواد ضرر دیگر مواد غذایی را کم می کند. به عنوان مثال گفته می شود مصرف هم زمان ماست و گوشت ایجاد بدهضمی می کند بنابراین ماست را باید با نعناع، کاکوتی یا آویشن مصرف کرد. یا گفته می شود پنیر باید با گردو یا آویشن صرف شود یا عادت به خوردن کشک باید دوباره رایج شود زیرا ماده مغذی و مفیدی است که از سفره ما حذف شده و نتیجه آن شیوع پوکی استخوان است.

سلامت اندام های رئیسه

دکتر سیادتی با اشاره به این که در طب سنتی گفته می شود سلامت ۳ اندام بدن حیاتی تراز دیگر اندام هاست، توضیح می دهد: قلب، مغز و کبد اندام های اصلی بدن است و سلامت آن ها در سلامت کل بدن تاثیر دارد.در واقع رعایت اصول شش گانه ای که ذکر شد به سلامت این 3 اندام کمک شایانی می کند. به عنوان مثال تنظیم خواب به سلامت مغز کمک زیادی می کند طبیعی است که عملکرد صحیح بدن در صورت حفظ سلامت این ۳ عضو میسر است و هر بیماری که به بدن عارض شود نیز یکی از این ۳ عضو بدن را درگیر می کند.

اشتباه های رایج

با نگاهی به زندگی روزمره مردم می توان دریافت بیشتر مردم با عادت های نامناسب در واقع یکی از اصول شش گانه سلامت را زیر پا می گذارند. در طب سنتی گفته می شود پرخوابی، کم خوابی و حتی بدخوابی سلامت بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. بهترین ساعت خواب از نظر طبی ساعت ۱۰ شب تا ۵ صبح است. این در حالی است که وسایل ارتباط جمعی و شیوه زندگی ماشینی باعث شده است مردم نتوانند به این برنامه عمل کنند. هم چنین در طب سنتی گفته می شود پرخوابی باعث تنبلی و چاقی و کم خوابی باعث خشک مغزی و ناراحتی های عصبی می شود.هم چنین احتباس و استفراغ یکی دیگر از اصول شش گانه سلامت در طب سنتی است که در این باره گفته می شود یک سری مواد باید در بدن حفظ و یک سری مواد زائد باید دفع شود. تصور کنید اگر در شبانه روز ۲ وعده غذا بخوریم، مقدار زیادی تبدیل به انرژی می شود.مقداری از مواد زائد باقی مانده دفع می شود اما قسمتی از این مواد در بدن باقی می ماند و این ما هستیم که باید آن ها را دفع کنیم و اگر اقدام به این کار نکنیم، در واقع به ایجاد بیماری کمک کرده ایم. اولین بیماری ناشی از دفع نشدن مواد زاید در بدن، بیماری های پوستی است. چنان که هم اکنون کمتر کسی پوست شاداب و صافی دارد و جوش های پوستی و پیری زودرس پوست بسیار شایع است. علت بسیاری از این عوارض تجمع مواد زاید در بدن است که بهترین راه دفع آن ها ورزش و عرق کردن و در مرحله بعد حجامت است.وی درباره اعراض نفسانی که همان حالات روحی و روانی است توضیح می دهد: احساسات ما، استرس، افسردگی و کلیه روحیات ما در دسته اعراض نفسانی جا می گیرد و توصیه اطبای سنتی این است که برای پایبندی به این اصل باید رضایت از زندگی را افزایش داد. در واقع همه ما باید برای تغییر وضع خود تلاش کنیم اما باید از وضعیت موجود رضایت داشته باشیم زیرا این رضایت مهم ترین شاخص سلامت روحی و رسیدن به آرامش است. تا زمانی که آ رامش بر بدن حکمفرما نباشد، سیستم بدن نمی تواند خوب کار کند.