نظر حکیم موسی بن علیرضا ساوجی درباره داروهای فرنگی

نفی داروهای فرنگی از طرف اطبای کهن ایران زمین

این است که جالینوس در مدح ایشان می‌فرماید: «کثرالله عدد المقابر عن امثالهم نعوذبالله من شرور انفسنا» و این همۀ زحمات که کشیدند و فکرها نمودند بیست دوا را باهم ترکیب کردند که به قدر دو، سه مجلس اسهال کند نه این بود که عادت بر ادویۀ قویّۀ مسهله نباشند ولی همیشه رعایت قوّت و مزاج و فصل و عادت و امثال آنها را می‌نموده بوده­اند، به خصوص این ایّام که به جز ادویه‌ای که از طرف فرنگ می‌آورند و جوهریّات(همان ماده مؤثره) استعمال می‌کنند و به قدر یک نخود آن صد مرتبه قی و اسهال می‌آورد و این دوا به جز اینکه اثرسمیت در بدن می‌کند و بدن را اذابه می‌کند و مورث اذیّت‌های فاحش می‌شود و به مرور موجب امراض مزمنه می‌گردد دیگر چه فایده دارد و علم طب به همین جهت مندرس شد و اگر بیچاره عمری را صرف کرده باشد و سالهای دراز مشغول مباحثه و مطالعه و خدمت استادان نموده باشد و تحصیلی در علم طب نموده باشد ، کان لم یکن مذکورا می‌کنند. (حفظ الصحه و سیاست المدن،حکیم موسی بن علی رضا ساوجی،به اهتمام: پناهی، وجیهه،  ص60)

توضیح آنکه در داروسازی مدرن ، ماده مؤثره یک گیاه مثلا ًماده مؤثره شاخه بید را که همان سالیسیلات است استخراج کرده  و مشابه شیمیایی آن را در آزمایشگاه به صورت سنستیک می سازند و از آن به اشکال مختلف دارویی به صورت قرص و شربت و.. استفاده می شود به همین دلیل نیز داروهای مدرن خیلی سریع علائم بیماری مثل درد و دل پیچه و ... را برطرف می کند در حالی که اصل بیماری در بدن بیمار باقی است و فقط علائم آن برطرف می شود. در طب سنتی در موارد بسیار نادر با روش های خاصی جوهر دارویی  گیاه را استخراج نموده و مورد استفاده قرار می دادند ولی به صورت دوز بسیار کم و مدت بسیار محدود و استفاده از جوهر دارو را به صورت طولانی به هیچ عنوان جایز نمی دانستند چون طبیعت مدبره بدن را از برطرف کردن اصل علت بیماری منحرف می کند.

بنابراین حکیم ساوجی هم با توجه به همین موضوع در متن گزینش شده فوق استفاده از داروهای فرنگی را که به این شکل تهیه میشد مردود می داند و نفرین جالینوس را شایسته این اطبا می داند.

برای درک بهتر مطلب در ذیل نقل قول حکیم را به زبان ساده وروان پارسی تبیین می نماییم:

از این روست که جالینوس پزشک بزرگ یونانی کهن درباره پزشکانی که توجهی به داروهای تجویزی خود ندارند می گوید:«  زیاد کند خداوند عدد مقبره های امثال ایشان را پناه می‌‌بریم به پروردگار از پلیدی‌های نفس‌هایمان.» این پزشکان این همه زحمت می کشند و فکر می کنند و بیست دارو را با هم ترکیب می کنند که بعد از دو بار مصرف اسهال ها یا علائم سریع نشان دهد . البته خوردن مسهلات و داروهای قوی بد نیست به شرط تشخیص مزاج و فصل و عادت های بیمار.و امروزه در داروهایی که از فرنگ می آورند از ماده مؤثره دارو استفاده می کنند که مقدار کم آن تأثیر به سزایی دارد در رفع علائم و نه خود بیماری که فقط سمیت دارند و به بدن ضرر می رسانند موجب امراض مزمن می گردند. ودر ضمن می گویند علم طب کهنه شده و اگر طبیبی عمر خود را در آموختن طب صرف کرده باش و نزد اساتید مجرب سالها کسب علم کرده باشد و تحقیق و تجربه و تمرین کرده باشد ، او را رد کرده و توجهی ندارند.